نقاشی روی شیشه یا نقاشی ویترای چیست؟
نقاشی ویترای چیست؟
هنر ویترای یا نقاشی روی شیشه، تزئین ظروف شیشه‌ای است که در سراسر جهان علاقه‌مندان خاص خود را دارد و می‌توان آثار متعددی را در این حوزه در موزه‌های جهان پیدا کرد. شاید با خود فکر کنید باید با طرح‌های پیچیده و حرفه‌ایی ظروف شیشه‌ای را تزئین کرد؛ ولی اصلا این طور نیست و شما می‌توانید حتی با خطوط ساده و رنگی این ظروف را به ساده‌ترین شکل ممکن تزئین نمایید.
شیشه‌های نقاشی شده در جهان
در سال ۱۸۰۰ که در انگلستان سبک ریجنسی متداول بود ساخت آینه‌های چهارگوش که حاشیه آنها با شیشه‌های نقاشی‌شده تزئین می‌شد؛ رواج یافت. بعدها نمونه‌هایی از این نقاشی به آمریکا برده شد و آنان سمبل‌های ملی خود مثل عقاب و خوشه گندم را بر روی شیشه اجرا کردند.
پیشینه نقاشی ویترای در ایران
تاریخ دقیق ورود این نوع نقاشی به ایران هنوز مشخص شده نیست، لیکن به احتمال زیاد این هنر از کشور آلمان وارد ایران شده است. روایات پذیرفتنی حاکی از آن است که این شیوه نقاشی از طریق بندر ونیز به سراسر دنیا صادرشده و از این طریق به بنادر جنوبی ایران رسیده و مورد توجه مردم قرار گرفته است. در قرن دهم هجری (۱۶م) با تأسیس سلسله صفوی دوران طلایی هنر ایران آغاز شد. لیکن از آن دوران آثار چندانی دردست نیست. پس از صفویه و در دوران افشاریه ترقی خاصی در هنرها مشاهده نمی‌شود. با تأسیس سلسله زندیه و آغاز حکومت کریم خان زند بنیان‌گذاری کارگاه‌های بزرگ صنعتی از قبیل کارگاه‌های شیشه‌گری شیراز بنا نهاده شد. محصول شیشه این کارخانه کاملاً سفید نبود لیکن هنرمندان این دوره در تهیه شیشه‌های رنگی متبحر بودند. ظروف شیشه‌ای به رنگ آبی تند، سبز تیره، زرد و خرمایی ساخته می‌شد و با ظرافت تزئین می‌گردید.
دوران افول سیاسی ایران در زمان قاجار، سبب شد که ایرانی‌ها برای احیای صنعت کشور و ایجاد کارگاه‌های مختلف و آموختن بلورسازی به مسکو و سن‌پترزبورگ بروند. قائم مقام فراهانی و امیرکبیر نقش بسیاری در تاسیس کارخانه‌های جدید داشتند. یکی از محصولات این کارخانه‌ها در اصفهان، تهران و قم ساخت شیشه‌های تخت بود که برای نقاشی ویترای استفاده می‌شد. روش ساخت شیشه‌های تخت، سنتی و با دست و دارای کیفیت مطلوب نبوده است. تا آنکه در سال ۱۳۱۸ ه.ش در زمان پهلوی اول سلطنت شیشه‌های تخت با روش کششی در کارخانه شیشه ایران آغاز شد. نقاشی روی شیشه در دوران زندیه به شهرهای جنوبی ایران رسیده و با مکتب گل و مرغ خانه‌های اعیانی را تزئین می‌نموده است و آنها را در گچ سقف‌ها و دیوارها همراه با قطعات آینه به کار می‌بردند. به طور کلی در دوران قاجار این هنر بین مردم محبوبیت یافته و نقاشان زیادی به این هنر پرداختند .
علاوه بر موارد بالا نقاشی‌های روی شیشه با محتوای تقلیدی از نقاشی‌های خیالی‌سازی (قهوه‌خانه‌ای) را هم باید نام برد که تاریخ پیدایش آنها به حدود دهه چهل ه.ش باز می‌گردد و تا به امروز ادامه دارد. در برخی از تابلو های ویترای از مواد و مصالحی به غیر از رنگ برای تزئین استفاده شده است؛ مانند نخ ابریشم، که برای لباس اولیاء و ضحیه بانوان اهل بیت مورد استفاده قرار گرفته است.
استفاده از کاغذهای براق طلایی و نقره‌ای که لفاف شکلات‌های سوغات فرنگ بوده‌اند در نقاشی ویترای ایرانی به سال‌ها پیش از رواج کلاژ توسط پیکاسو (۱۹۱۲ م) باز می‌گردد. برای حفظ نقاشی از آسیب حشرات اغلب پشت تابلو را با یک ورقه جلی و یا کاغذ تنباکو پوشانده این جلی‌ها در ایران نایاب بوده و نقاشان آنها را از فروشندگان خرما تهیه می‌کردند. این هنر در گذر ایام از انحصار نقش گل و مرغ بیرون آمد و هنرمندان به خلق آثاری همانند چشم نور از پل رودخانه و نمای بیرونی بناهایی چون کلیساهای فرنگ پرداختند که عمده این آثار در اصفهان تولید می‌شده است.